Президентіміз Қасым-Жомарт Тоқаев биылғы Қазақстан халқына Жолдауында: «Цифрлық активтердің толыққанды экожүйесін тезірек қалыптастырған жөн. Цифрлық теңгенің енгізілуі бұл жұмысқа септігін тигізіп жатыр.
Қазіргі таңда жобаларды Ұлттық қор есебінен қаржыландыру кезінде цифрлық теңгені қолданып жүрміз. Енді оның қолдану аясын одан әрі кеңейту қажет. Цифрлық теңгені республикалық және жергілікті бюджетте, мемлекеттік холдингтердің бюджетінде пайдалануға болады», деген еді. Сондай-ақ, Мемлекет басшысы Цифрлық Кодексті әзірлеуді тапсырды. Кодекстің басты мақсаты барлық цифрлық нормаларды ортақ құқықтық өріске біріктіру болып табылады. Бұл экономиканың дамуына және цифрландыру үдерісін жеделдетуге жаңа серпін береді. Жобаны іс жүзінде жүзеге асыру өте қиын, ол көп күш жұмсауды қажет етеді. Біздің алдымызда құжатты практикалық арнаға енгізу және азаматтарды цифрлы сауаттылыққа оқыту бойынша орасан зор жұмыс күтіп тұр. Көршілес Қырғызстан әлемде алғашқы болып цифрлық кодексті әзірледі.
Жалпы Цифрлық теңге деген не? Бұл Ұлттық банктің сандық валютасы. Қысқаша айтқанда, бұл сіздің банктегі шотыңыздағы қолма-қол ақша мен ақшаның электронды аналогы. Техникалық тұрғыдан ол Ұлттық банктің арнайы платформасында электрондық әмиянда сақталатын бірегей цифрлық кодты білдіреді. Қолма-қол ақша мен қолма-қол емес ақшадан басқа, цифрлық теңге алғашқы екеуімен қатар өмір сүретін қазақстандық ақшаның үшінші түрі. Сондай-ақ, олармен тауарларды немесе белгіленген бағам бойынша валютаны сатып алуға, оларда жинақта сақтауға болады. Теңгенің сандық аналогын Ұлттық банк шығарады. Ал цифрлық төлемдер мен аударымдарды банктер қазір қолма-қол ақшасыз төлемдер сияқты өңдейді. Сіз мұндай теңгені қалтаңызға немесе әмияныңызға сала алмайсыз. Қолма-қол ақшадан айырмашылығы аз. Қарапайым пайдаланушы үшін де пайдасы бар. Атап айтқанда цифрлық теңгемен интернетке қосылмай-ақ төлеуге болады, бұл еліміздің байланыс мәселесінен қиындық көріп отырған шалғай аумақтарына тиімді. Айта кетер жайт, оның иесіне салым немесе жинақтаушы шот бойынша кіріс әкелетін әдеттегі қолма-қол ақшадан айырмашылығы, цифрлық теңгеге пайыздар есептелмейді. Жоғарыда айтқанымыздай олар банктерде емес, Ұлттық банк басқаратын арнайы платформада сақталады. Сондықтан бұл қаражат үшін коммерциялық қаржы ұйымдары емес, реттеуші жауап береді. Әрбір цифрлық теңгеде бірегей сандық код бар. Бұл оның қолма-қол ақшадан басты айырмашылығы. Қағаз банкноттардың нөмірленуіне ұқсас, өзіндік таңбасыда болады.
Жалпы цифрлық теңге билікке адамдар мен кәсіпорындардың транзакциялары туралы ақпаратқа тікелей қол жеткізуге мүмкіндік береді. Мұны игілікке пайдалана отырып, сіз салық базасының ашықтығын арттыра аласыз, капиталдың кетуімен, қолма-қол ақшамен және ақшаны жылыстатумен күресу үшін операцияларды олардың заңдылығына қарай қадағалай аласыз. Ақшаның жаңа түрі төлемдерді тезірек жасауды жеңілдетеді және қауіпсіз етеді. Реттеуші қаржылық қызметтердің көбірек адамдарға қолжетімді болатынына және бұл елдегі өмір сапасын жақсартатынына сенімді. Сандық теңге қолма-қол және қолма-қол ақшасыз валютаның артықшылықтарын біріктіреді. Оның көмегімен біз интернет арқылы қашықтықтан төлемдер жүргіземіз, бірақ байланыс болмаған жағдайда офлайн әмиянмен телефон арқылы төлеуге болады. Жаңа валюта банктердің шоттарына байланысты емес, яғни оны кез-келген несиелік ұйымның онлайн-қызметтері арқылы пайдалануға мүмкіндік мол. Аударымдар арзанға түседі, азаматтар үшін әдетте тегін. Ал бизнес өкілдері эквайрингте үнемдей алады. Кемшіліктері де жоқ емес. Ақшаны цифрлық теңгемен сақтау инфляцияға байланысты жинақтардың бір бөлігін үнемі жоғалтуды білдіреді. Мұнда ақшаны қайтару және басқа банктік ынталандыру жоқ. Анонимділікке келсек, цифрлық теңгемен жасалған әрбір транзакция оның кодында көрсетіледі. Барлық әмияндар атаулы болады және Ұлттық банктің толық бақылауында тұрады.
Қазіргі күні цифрлық валютаны Багам аралдары (2020 жылдан), Нигерия (2021), Ямайка (2022) қолданысқа енгізген. Сондай-ақ, Оңтүстік Африка,Тайланд, Малайзия, Сингапур, Қытай, Мъянма, Ресей, Украина, Швеция, Қазақстан, Сауд Арабиясы елдерінде пиолттық жобада жұмыс жасауда. Үндістан, Индонезия, Германия, Франция, Испания, Италия, Иран, Түркия, Бразилия, Канада, Австралия сияқты жиырма ел оған өтуге әзірленуде. 40-қа жуық мемлекетте, соның ішінде Марокко, Тунис, АҚШ, Мексика, Перу, Колумбия, Чили, Ұлыбританияда цифрлық валютаны енгізу мүмкіндігі зерттелуде. Цифрлық теңге бірқатар даусыз артықшылықтарға ие болғанымен, оның пайдасы азаматтар үшін емес, мемлекет үшін айқын көрінеді. Ол экономиканы ашық және қаржы жүйесін басқарылатын ете алады. Мақсатты шығындарды қатаң бақылауға, алаяқтар мен заңсыз иммигранттарды анықтауға мүмкіндік береді.
Қанат ҒҰМАРОВ
