Интернет пайдаланушылар санының артуымен бірге әлемдік желідегі ақпараттық құралдарға да сұраныс күн санап өсуде.
Бұл үрдістің қасында әлемде (2016 жылы 20%-ға, 2018 жылы 16%-ға) және Қазақстанда (2017 жылы 58%-ға, 2019 жылы 50%-ға) баспа журналистикасының өнімдеріне сұраныс төмендеп келеді.
Медиа сарапшылардың пайымдауынша, жақын болашақта баспа журналистикасының әлемдік медиа индустриядағы негізгі басымдықтары сандық жазылымдар мен мүшелік. Атап өтетін жайт, 2019 жылы әлемнің 90-нан астам сарапшылары (Der Spiegel, Financial Times, Le Monde, The Asahi Shimbun, The New York Times, The Wall Street Journal) қатысқан Axel Springer медиаконцерінің саммитінде цифрлық табыстардың негізгі табыс көзі цифрлық басылымдарға жазылу болғаны айтылды.
Америкалық баспа институтының мәліметтеріне сәйкес 50 мың данадан астам тиражы бар АҚШ газеттері өз басылымдарына ақылы модельдерді қолдана бастады. Бүгінде танымал The New York Times 4.7 млн. оқырманы болса, оның 3.8 млн. сандық оқырмандар .
2019 жылы Қазақстандық республикалық баспа газеттерінің ТОП-5 енген «Егемен Қазақстан» (185 мың оқырман), «Казахстанская правда» (103 мың), «Жас Алаш» (43 мың), «Ана Тілі» (15 мың) және «Ұйғыр авази» (11 мың) басылымдардың цифрлық жазылымы болмады. Бұл үздік газеттер бұқараға электронды нұсқа ретінде таралып отырды. Яғни, бұл әрекет цифрлық жазылымның сұранысын төмендетті.
Атап өтетін жайт, әлемдік басылымдық БАҚ бірнеше кросс-медиалық шешімдерді цифрлық оқырмандарды тарту үшін пайдалануда:
● Бірегей ақпараттық өнімдерді өндіру;
● Оқырмандар үшін эксклюзивті материалдарды ұсыну;
● Жазылым жасау үшін бейімделген жүйені қолдану;
● Оқырмандардың мінезіне талдау жасау.
Бүгінгі таңда әлемдік баспагарлер арасында өз оқырмандарын сақтап қалуға арналған іс-шаралардың көбеюі байқалады.
Басылымның бірегейлігіне назар аударту
Әлемдік БАҚ өзінің өнімдерінің жазылым процесін жоғарлату үшін контенттің сапасына, бірегейлігіне және танымалдылығына ерекше назар аудартуда. Мысал ретінде келесі іс-шараларды атап өтуге болады:
● Оқырман актуалды тақырыпты жақсы меңгеру үшін сәйкесінше контентті құру. Соның ішінде, мамандандырылған танымдық бизнес материалдарды құру, Қытайда және Оңтүстік-Шығыс Азияда бизнес туралы бірегей талдау материалдарын (Financial Times) ұсыну;
● Күнделікті өмірде пайдалануға болатын тиімді ақпараттарды (білуге маңызды мақалаларды) басып шығару: үй қаржысын тиімді жүргізу, жылжымайтын мүлікке қатысты пайдалы кеңестер, медицинадағы жаңалықтар, туристерге арналған кеңестер мен т.б. (NYTimes);
● Оқырмандардың жеке мүддесіне қатысты контентті құру: мәдениет саласынан алынған қызықты ақпарат және lifestyle (Guardian). Міндетті түрде оқырманның қызығушылықтарына қарай контент дараланады. Оқырмандар үшін эксклюзивті материалдарды ұсыну Қандай да бір басылымның ақысыз контентінің тұрақты акудиториясы болады. БАҚ бұл оқырмандардан пайда түсіру стратегиясын қосымша эксклюзивті материалдарды оқырмандарға ақылы түрде ұсыну арқылы құрады. Мысалы, NYTimes өзінің оқырмандарына келесі қосымша мүмкіндіктерді ұсынады:
● Қосымша төлем (60 доллар) төлеу арқылы 1851 жылдан бастап жарық көрген газеттің цифрланған архивіне, газеттің белгілі бір парағын басып шығару мүмкіндігімен қол жеткізу;
● Сағаттық белдеудің, тақырыптардың және тілдің ерекшелігін ескере отырып, әртүрлі жаңалықтар топтамаларына (ең соңғы жаңалықтар жазылған дайджестерге) жазулу;
● Сторителлинг форматында эксклюзивті видеорепортаждар;
● Басқа электронды құрылғыдан одан әрі мақалаларды оқу үшін оларды сақтау функциясы, email мен әлеуметтік желілер арқылы жолдау мүмкіндігі.
БАҚ-тың кейбір цифрлық жобалары, соның ішінде аспаздық рецептері немесе кроссвордтары бар мобилді қосымшалар бұқара арасында кеңінен танымал (Guardian, Financial Times, NYTimes).
Оқырмандардың мінезіне талдау жасау
Төлем жүйесінің пайдалану стратегиясын анықтау үшін БАҚ бағдарламалық қамтамасыз ету арқылы оқырмандардың мәліметтеріне талдау жасайды. Бұл талдау оқырмандардың басылымға жазылу (propensity modelling) мүмкіндіктерін көрсетеді және олардың мінез-құлқына болжам жасай алады.
Мысалы, аудиторияны тартуда «шектен тыс нүктесі» болады. Бұл дегеніміз – белгілі бір межеден өткен соң жазылымды ұзарту немесе одан бас тарту мүмкіндігі артады. Сөзімізге дәлел ретінде Chicago Tribune газетінің әрекетін келтіре аламыз: өткен 30 күнде сайтқа бес немесе одан да көп рет кірген оқырмандардың арасында жазылымды ұзарту мүмкіндігі 2 есе көп болды, ал сайтқа 3 немесе одан да аз есе кірген оқырмандардың арасында бұл көрсеткіш төмен болды.
Жазылым жасау үшін бейімделген жүйені қолдану
Оқырмандардың мінез-құлқына талдау жасауда динамикалық пэйволды пайдалануға мүмкіндік береді. Ол дегеніміз – ақылы жазылымды енгізу арқылы контентке шектеу қою. Мәліметтерді жүйелеудің мұндай тәсілі қолда бар оқырмандар туралы ақпаратты және жаңа оқырмандардың жазылу жүйесін ескереді. Яғни бұл жүйе әртүрлі оқырмандар үшін төлемді бейімдейді (мысалы, түрлі қолжетімді деңгейлерді ұсыну) және жазылу үшін ең тиімді жолды ұсынады.
Neue Zürcher Zeitung (NZZ) швейцариялық газеттің әр оқырманы сайттың пайдалануы туралы рейтенгке енеді.
Белсенділігі төмен оқырмандар үшін айына 11 ақысыз мақала ұсынылады, ал рейтенгтің жоғары жағында орналасқан оқырмандар үшін (алғашқы 20%) жеке ұсыныстары бар жазлымның эксперименталды жиынтығы ұсынылады.
Оқырмандарды жоғалтып алмау үшін жасалатын іс-шаралар
Оқырмандардың мінез-құлқы туралы талдау мәліметтеріне сәйкес БАҚ өз оқырмандарын жоғалтып алмау үшін бірқатар іс-шараларды жүзеге асырады.
Басты индикатор – оқырмандардың жаңалықтарды оқу жиілігі. Бұл оқылған материалдардың саны мен уақытынан да маңызды. Белгілі бір әдеттің құрылуы басты маңызды жайт. Сонымен қатар, бірегей жергілікті контентті жасау – оқырмандарды ұстап қалудың маңызды тетіктердің бірі. The New York Times және The Washington Post келесі заңдылыққа назар аудартуда: әртүрлі тақырыптарға қызығатын және ақпаратты әртүрлі бөлімдерден оқитын оқырмандар көп жағдайда басқа ресурстарға кетпейді. Сол себепті контентке апаратын сілтемелерді тықпау қажет.
Оқырмандардың «кетуін» басқа да шараларды пайдалану арқылы тоқтатуға болады. Globe and Mail канадалық газеті өздерінен «кеткелі жатқан» оқырмандарына электронды пошта арқылы хаттар жолдады. Бұл тәсіл 140% жүзеге асты. Twipe өндіруші компанияның мәліметтеріне сүйенсек, 30 күн сайтқа кірмеген оқырмандарға жеткен электронды хаттар олардың «кетуін» 27% төмендетті.
